Alzheimer Hastalığı ve Diğer Demanslar

Bunama yani demans, zihinsel işlevlerde kayıp olarak tanımlanmaktadır. Beynin bazı bölümlerinin zaman içinde küçülmesine ve/veya hasarlanmasına bağlı gelişmektedir. Alzheimer Hastalığı demans yapan tablolar arasında en sık saptanan hastalıktır. En önemli risk faktörü yaşlanmadır. Ortalama ömrün uzaması nedeniyle Alzheimer Hastalığı ve diğer demansların görülme sıklığı da artmaktadır.

Diğer risk faktörleri arasında, genetik özellikler, düşük eğitim seviyesi, geçirilmiş depresyon, kafa travması öyküsü, beyin ve sistemik damar hastalıkları bulunmaktadır. Hastalık ilerleyicidir ve erken, orta ve ileri evreler olmak üzere üç evreye ayrılmaktadır. Ancak hastalık başlamadan yıllar önce beyin hasarı başlamaktadır. Bu dönemde klinik olarak hastalık tanısı koyabilmek mümkün değildir. Ancak beyin omurilik sıvısında biyobelirteçlerin ölçülmesi ile risk saptanabilir.

Hafif Kognitif Bozukluk: Hasta ve yakınları tarafından farkedilen unutkanlığın olduğu ancak günlük yaşam aktivitelerinin sorunsuz şekilde gerçekleştirilebildiği dönemdir. Bu hastalarda demans gelişme riski %15’ tir.

Erken evre: hafif unutkanlık, kelimeleri ve isimleri hatırlama güçlüğü, yeni şeyler öğrenememe, depresyon ve sosyal hayattan çekilme olarak bulgu vermektedir.

Orta evre: günlük yaşam aktivitelerinde belirgin bozulma oluşmaktadır. Hastalar kendi başlarına yemeklerini yapamaz ve ev içinde aktivitelerinde kısıtlılık gözlenmektedir.

İleri evre: hastaların tam bağımlı ve bakıma muhtaç halde olması ile karakterizedir.

Unutkanlığı olan hastaların hekime başvurmasını gerektiren durumlar nelerdir?

1. Günlük yaşamı etkileyecek şekilde unutkanlık olması
2. Planlama ve hesaplama yaparken zorlanmak
3. Önceden sorunsuz şekilde yapılabilen görevleri yapamamak
4. Yerleri ve zamanı karıştırmak
5. Görüntüleri algılayamamak
6. Konuşma ve anlamada zorlanmak
7. Eşyalarını kaybetmek ve bununla ilgili başkalarını suçlamak
8. Yargılama ve karar vermede güçlük
9. Sosyal çevreden uzaklaşmak
10. Kişilik ve davranış değişiklikleri

Alzheimer Hastalığı ve Diğer Demansları ayırt etmek neden önemlidir?

Alzheimer Demansının en belirgin bulgusu unutkanlıktır. Diğer demanslarda ise davranış değişiklikleri, yer-yön bulma zorlukları, hareket bozuklukları, halüsinasyonlar gibi bulgular daha ön planda görülmektedir. Bu nedenle ayırıcı tanının yapılması, uygulanacak tedaviye doğru karar verilebilmesi amacıyla önem taşımaktadır.

Özellikle ikincil defansların büyük bölümü tedavi edilebilir nedenlere bağlı olduğu için, araştırılmaları ve gerekli zamanda tedavilerinin yapılması önemlidir.

Tanı nasıl konulmaktadır?

Hasta ve yakınlarından ayrıntılı öykü alındıktan sonra hastanın nörolojik muayenesi yapılmaktadır. Hastaya uygulanan nöropsikiyatrik değerlendirme, laboratuvar tahlilleri ve beyin görüntülemesi tetkikleri ile tanı konulabilmektedir. Bazı demans tabloları için elektroansefalografi (EEG), beyin omurilik sıvısı (BOS) incelemeleri, nükleer tıp incelemeleri veya genetik analiz gerekebilmektedir.

Alzheimer tedavi edilebilir mi?

Günümüzde Alzheimer hastalığının bilinen kesin bir tedavisi bulunmamaktadır. Ancak ikincil sebeplere bağlı demans tablolarının büyük çoğunluğu tedavi edilebilir nedenlere bağlı geliştiği için, tanı konulması ve müdahale edilmesi önem arz eder.

• İlaç tedavisi: Günümüzde kullanılan ve beyindeki asetilkolin isimli nörotransmitteri arttırmayı hedefleyen ilaçlar, Donepezil, Rivastigmin, Galantamin ve Memantindir. Alzheimer hastalığı tedavisinde kullanılan ilaçlar hastalığın ilerlemesini durdurmasa da, ilerleme hızını yavaşlatmakta ve hastaların günlük yaşama katılımını kolaylaştırmaktadır. Hastanın ve yakınlarının yaşam kalitesini arttırması nedeniyle mutlaka önerilmektedir.
• Ek tedaviler: Hastalarda zamanla gelişecek olan tuvalet mekaniğinde bozulma, beslenme zorluğu, psikiyatrik tabloların da kontrol altına alınabilmesi için de tedavi ve müdahalelerin yapılması gerekmektedir.
• Alzheimer aşısı: yakın zamanda Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi tarafından onay verilen Lecanemab isimli monoklonal antikor, erken evre Alzheimer hastalarına uygulanmaktadır. Henüz ülkemizde bulunmayan bu tedavi gelecek için umut vaad etmektedir.

Alzheimer ve diğer demanslardan korunmak için neler yapılmalıdır?

• zihinsel ve fiziksel olarak düzenli egzersiz yapılmalı, kitap okunmalı
• Akdeniz tipi beslenilmeli, sebze-meyve tercih edilmeli
• tansiyon ve şeker hastalığı kontrolleri düzenli yapılmalı
• sigara ve alkolden uzak durulmalı
• depresyon, stres ile başa çıkılamıyorsa tedavi alınmalı
• sosyal aktivitelerde bulunulmalı, yeni insanlarla tanışılmalı